સ્ટ્રીટ લાઈટ કોભાંડ: ગ્રામ પંચાયતની જવાબદારી અને નાગરિકોની ભૂમિકા
🌙 ગામની સુરક્ષા અને વિકાસ માટે સ્ટ્રીટ લાઈટનું મહત્વ અનિવાર્ય છે. અંધારામાં ગામના માર્ગો પર ચાલવું માત્ર મુશ્કેલ જ નહીં પણ જોખમી પણ બની જાય છે. પરંતુ આ પ્રકાશની યોજના જ હવે અંધારામાં ખોવાઈ રહી છે. સ્ટ્રીટ લાઈટ લગાવવાના બહાને લાખો રૂપિયાનું ભ્રષ્ટાચાર થતું રહે છે, અને તેના કારણે ગામજનોને લાભના બદલે નુકસાન થાય છે.
💡 કોભાંડ કેવી રીતે થાય છે?
સ્ટ્રીટ લાઈટ યોજના હેઠળ ગ્રામ પંચાયત ટેન્ડર જાહેર કરે છે. પરંતુ ટેન્ડર પ્રક્રિયા ઘણીવાર માત્ર દેખાવ માટે હોય છે. પહેલેથી નક્કી કરાયેલા કોન્ટ્રાક્ટરોને ફાયદો થાય તે રીતે દસ્તાવેજો તૈયાર થાય છે. પછી ઓછા ગુણવત્તાવાળા બલ્બ, વાયર અને પોલ લગાવવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, 1500 રૂપિયાનો LED બલ્બ 4500 રૂપિયામાં બતાવવામાં આવે છે, અને વીજ વાયર પણ સામાન્ય કેબલથી બદલીને મોંઘી ગણાવી દેવામાં આવે છે.
ક્યારેક તો બલ્બ અથવા લાઈટ લાગેલી જ નથી છતાં પણ બિલ બનાવવામાં આવે છે. આને "ગોસ્ટ ઇન્સ્ટોલેશન" કહેવામાં આવે છે. એ રીતે બિલિંગમાં લાખો રૂપિયાની ગેરરીતિ થઈ જાય છે, અને રેકોર્ડમાં બતાવાય છે કે લાઈટો લગાવી દીધી છે, પરંતુ વાસ્તવમાં ગામ અંધારામાં રહે છે.
🏛️ ગ્રામ પંચાયતની ભૂમિકા
ગ્રામ પંચાયત એ ગામના વિકાસની કડી છે. સરકાર દ્વારા મળેલી ગ્રાન્ટોનો યોગ્ય ઉપયોગ થાય એ તેની જવાબદારી છે. પરંતુ ઘણીવાર પંચાયત સભ્યો પોતાના અધિકારનો દુરુપયોગ કરે છે અથવા અજાણપણે ફસાઈ જાય છે. ટેન્ડર પ્રક્રિયા, ચેકિંગ, બિલ મંજૂરી — બધું જ પંચાયતના હસ્તે છે, તેથી જવાબદારી પણ તેમની છે.
Gram Sabha માં પ્રોજેક્ટની ચર્ચા થવી જોઈએ. દરેક નાગરિકને જાણ હોવી જોઈએ કે કેટલી લાઈટો લાગવાની છે, કેટલો ખર્ચ થશે, અને કયા કોન્ટ્રાક્ટર કામ કરશે. જો આ માહિતી Gram Sabha માં આપવામાં આવે તો ભ્રષ્ટાચારની શક્યતા ઘણી ઘટી શકે છે.
👨🌾 નાગરિકોની ભૂમિકા — જાગૃત નાગરિક બનવું
નાગરિકો ગામના વાસ્તવિક હકદાર છે. તેઓ જો પોતાની જવાબદારી સમજે અને ગ્રામ પંચાયતને પ્રશ્નો પૂછે, તો કોઈ પણ પ્રકારની ગેરરીતિ લાંબા સમય સુધી છુપાઈ નહીં શકે. નાગરિકો નીચેના પગલાં લઈ શકે છે:
- RTI અરજી કરીને ટેન્ડર અને બિલની નકલ માંગવી.
- સ્થળ પર જઈને લાઈટ ચેક કરવી — રાત્રે બલ્બ બળે છે કે નહીં તેની તસવીર લેવો.
- Gram Sabha માં પ્રશ્નો પૂછવા: “આ લાઈટ ક્યાં લગાવી?”, “કેટલો ખર્ચ થયો?”, “માંટેન્સ માટે કોણ જવાબદાર છે?”
- સ્થાનિક અખબારો અને સોશિયલ મીડિયા પર માહિતી જાહેર કરવી જેથી અન્ય લોકો પણ ચેતન રહે.
📜 ભૂતકાળના કૌભાંડના ઉદાહરણો
છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ઘણા જિલ્લાઓમાં સ્ટ્રીટ લાઈટના કામમાં ભ્રષ્ટાચાર સામે આવ્યો છે. કેટલીક જગ્યાએ RTI મારફતે જાણવા મળ્યું કે જે લાઈટો બતાવવામાં આવી હતી, એ વાસ્તવમાં અસ્તિત્વમાં જ નહોતી. અન્ય ગામોમાં જૂની લાઈટો કાઢીને એ જ લાઈટો ફરી “નવી” બતાવીને બિલ ભરાયા હતા.
કેટલાક જિલ્લાઓમાં વીજ બિલનો પણ કૌભાંડ થયો હતો. લાઈટો બંધ હોવા છતાં વીજળીના બિલો ચૂકવવામાં આવતાં હતાં. જ્યારે નાગરિકોએ તપાસ કરાવી ત્યારે સ્પષ્ટ થયું કે વર્ષોથી ગામના નાણાં વ્યર્થ ખર્ચાયા છે.
💰 ટેન્ડર પ્રક્રિયામાં ગૂઠાણું
ટેન્ડર સિસ્ટમ પારદર્શક રહેવી જોઈએ. પરંતુ અહીં પણ ઘણી વાર રાજકીય પ્રભાવ કામ કરે છે. યોગ્ય પ્રતિસ્પર્ધા ન રહે અને “ફેવરિટ” કોન્ટ્રાક્ટર પસંદ થાય. કાગળ પર બધું ઠીક બતાવીને હકીકતમાં ઓછા ખર્ચે કામ થઈ જાય છે, પણ બિલ વધારે ભરાય છે.
ક્યારેક તો ડમી કંપનીઓ બનાવી ટેન્ડર પ્રક્રિયામાં ભાગ લેવાય છે. આ રીતે સ્પર્ધા દેખાવ માટે રાખવામાં આવે છે, પરંતુ ફાયદો એક જ વ્યક્તિને થાય છે.
🧾 RTI અને ઓડિટની શક્તિ
RTI (Right to Information) એ નાગરિકો માટે સૌથી મોટું હથિયાર છે. RTI દ્વારા નાગરિકો કોઈ પણ જાહેર યોજના સંબંધિત બિલ, ટેન્ડર, કોન્ટ્રાક્ટ અને ચુકવણીની માહિતી મેળવી શકે છે. અનેક જગ્યાએ RTI દ્વારા જ ભ્રષ્ટાચાર ખુલ્લો પડ્યો છે.
તે સિવાય “લોકલ ઓડિટ” પણ અસરકારક સાધન છે. દરેક પ્રોજેક્ટ બાદ ઓડિટ થવી જોઈએ અને તેનો રિપોર્ટ જાહેર થવો જોઈએ. જો ઓડિટ રિપોર્ટ પબ્લિક થાય તો લોકો જાણશે કે તેમના પૈસા ક્યાં વપરાય છે.
🧠 જાગૃતિ અભિયાન અને સમાજની ભાગીદારી
સમાજમાં જાગૃતિ લાવવી એ સૌથી મોટું હથિયાર છે. ગામમાં યુવાનો, શિક્ષકો અને સમાજસેવકો મળીને “પ્રકાશ અભિયાન” જેવી પ્રવૃત્તિ શરૂ કરી શકે છે. તેમાં દરેક લાઈટનું સ્થાન, કામગીરી અને સ્થિતિની માહિતી એકત્ર કરી શકાય છે.
યુવાનો જો પોતાના મોબાઇલથી લાઈટોની તસવીરો લઈ અને Gram Sabha માં રજૂ કરે તો સત્તાવાળાઓને જવાબદારી લેવી જ પડશે. પારદર્શિતા માટે ડિજિટલ સર્વે, ગૂગલ મેપ માર્કિંગ જેવી રીતો પણ અપનાવી શકાય છે.
🌟 સફળ ગામોના ઉદાહરણો
કેટલીક જગ્યાએ ગામજનો અને પંચાયત મળીને ઉત્તમ કાર્ય કર્યું છે. ઉદાહરણ તરીકે કેટલાક ગામોએ સોલાર સ્ટ્રીટ લાઈટો લગાવી છે જ્યાં વીજળીનો ખર્ચ શૂન્ય છે અને જાળવણી પણ સરળ છે. Gram Sabha દ્વારા દરેક ત્રણ મહિને ચકાસણી થાય છે, જેના કારણે કોઈ પણ ભ્રષ્ટાચાર નથી થતો.
આવા ગામો આજે અન્ય માટે નમૂનો બની રહ્યા છે. પારદર્શિતા, જનસહભાગિતા અને ઈમાનદારીથી દરેક યોજના સફળ બને છે.
🔍 શું શીખવા મળે છે?
સ્ટ્રીટ લાઈટ કોભાંડ આપણને શીખવે છે કે કોઈ પણ યોજના ત્યારે જ સફળ બને જ્યારે લોકો પોતે સક્રિય ભાગ લે. માત્ર સરકારી કર્મચારીઓ અથવા પંચાયત પર નિર્ભર રહીને કામ ચાલતું નથી. દરેક ગામમાં એક નાના ગ્રુપ તરીકે “વિકાસ મોનિટરિંગ સમિતિ” બને, તો એ ગામનો હિસાબ સ્પષ્ટ રહે છે અને કોઈ પણ ગેરરીતિ થતી નથી.
0 ટિપ્પણીઓ