ખેતી કરવી મુશ્કેલ બની: કાંકરેજની બનાસ નદી કોરી ધાકોર
કાંકરેજ તાલુકાની બનાસ નદી છેલ્લા કેટલાક મહિનાથી સૂકાઈ ગઈ છે. વરસાદના અભાવ અને ગેરકાયદેસર રેતી ખનનને કારણે નદીનું પાણી ગાયબ થયું છે. ખેડૂતો માટે સિંચાઈ અશક્ય બની ગઈ છે અને અનેક ગામોમાં પાણીની તંગી ઉભી થઈ છે.
ખેડૂતોએ જણાવ્યું છે કે નદીની ધાકોર (પાટા) સુકાઈ જવાથી જમીન કઠોર બની ગઈ છે. હવે ખેતી માટે બોરવેલ જ એકમાત્ર વિકલ્પ છે, પણ તે પણ ખૂબ ખર્ચાળ છે. ઘણા નાના ખેડૂતોએ પોતાના ખેતરો પડતા મૂકી દીધા છે.
રેતી ખનનનો પ્રભાવ
બનાસ નદીના પાટામાં વર્ષોથી ચાલતું ગેરકાયદેસર રેતી ખનન નદીની કુદરતી ગતિને નાશ કરી રહ્યું છે. ડમ્પરો અને મશીનો દ્વારા રેતી કાઢવાથી નદીની ઊંડાઈ વધતી ગઈ અને ભૂગર્ભ જળસ્તર નીચે ઉતરતું ગયું. હવે વરસાદ પછી પણ નદી ઝડપથી સૂકાઈ જાય છે.
સરકાર દ્વારા અનેક વખત કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે, પરંતુ સ્થાનિક સ્તરે એ ખનન હજીયે ચાલુ રહે છે. આ માત્ર પર્યાવરણ માટે નહીં પણ સમગ્ર વિસ્તારના આર્થિક સ્વાસ્થ્ય માટે પણ જોખમરૂપ છે.
ખેડુતોની સ્થિતિ ખરાબ
પાણીના અભાવે ખેડૂતોએ બિયારણ વાવ્યું છતાં પાક ઉતરતો નથી. સિંચાઈ માટે ટાંકા કે કેનાલમાંથી પૂરતું પાણી મળતું નથી. ડીઝલ પંપ ચલાવવાના ખર્ચમાં વધારો થતા અનેક ખેડૂતો દેવામાં ગરકાવ થઈ ગયા છે. ઘણા પરિવારો મજૂરી માટે શહેરોમાં જતા રહ્યા છે.
જમીનની ભેજ ઘટતા ફળદ્રુપતા પણ ઓછી થઈ છે. જમીન કઠોર બનવાથી ભવિષ્યમાં પણ પાક લેવાનો જોખમ વધી રહ્યો છે.
સરકારની કામગીરી અને મર્યાદા
સ્થાનિક તંત્રે કેટલાક વિસ્તારોમાં નર્મદા કેનાલ દ્વારા પાણી છોડવાનો પ્રયાસ કર્યો છે, પણ આ તાત્કાલિક ઉકેલ છે. લાંબા ગાળાના ઉકેલ માટે નદી પુનઃજીવન પ્રોજેક્ટની જરૂર છે. રેતી ખનન સામે કડક કાયદો અને સતત દેખરેખ જરૂરી છે.
ઉકેલો શું હોઈ શકે?
- ગેરકાયદેસર રેતી ખનન પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ.
- ચેકડેમ અને પોંડ બનાવી પાણી સંગ્રહ વધારવો.
- ડ્રિપ સિંચાઈ અને સ્માર્ટ ઇરિગેશન ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ.
- પાણી ઓછું માંગતા પાકો — જેમ કે જીરું, તિલ, મગફળી — તરફ વલણ.
- વૃક્ષારોપણ અને નદી તટ સંરક્ષણ.
ગ્રામજનો અને સમુદાયની ભૂમિકા
નદી માત્ર કુદરતી સંપત્તિ નહીં પણ સમાજની ધમની છે. સમુદાયની ભાગીદારી વિના નદી બચી શકશે નહીં. ગ્રામ પંચાયતોએ પાણી સંરક્ષણ માટે ‘જળ સજાગ ગ્રુપ’ રચવું જોઈએ. વિદ્યાર્થીઓ અને યુવાઓએ પણ સ્વયંસેવક રૂપે નદી પુનઃજીવન અભિયાન ચલાવવું જોઈએ.
નિષ્કર્ષ
કાંકરેજની બનાસ નદીની કોરી ધાકોર સ્થિતિ એ ચેતવણી છે. જો હવે પણ નદી બચાવ માટે સમૂહ પ્રયાસ નહીં થાય, તો આગામી વર્ષોમાં ખેતી અશક્ય બની જશે. હવે સમય છે — નદીની બચાવ માટે લોકો, તંત્ર અને સરકાર એક સાથે આવીને કામ કરે.
0 ટિપ્પણીઓ